Ustawodawca, po szerokiej nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego z 2019 roku, zdecydował się na wprowadzenie kolejnych zmian przepisów dotyczących procesu cywilnego, mających charakter naprawczy względem poprzedniej noweli. Nowe przepisy weszły w życie z dniem 1 lipca 2023 roku.  

Głównym celem zmian jest usprawnienie przebiegu postępowania cywilnego, odciążenie sądów i skrócenie czasu trwania postępowań. Zmiany te mają też ułatwić tak stronom, jak i pełnomocnikom kontakt z sądem. Co zmieni się w procedurze cywilnej po wejściu w życie nowych przepisów i czy zmiany istotnie doprowadzą do przyspieszenia postępowania sądowego i uproszczenia obowiązujących procedur?

Jaki jest cel kolejnej nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego?

Celem uchwalenia nowelizacji KPC, tj. Ustawa z dnia 9 marca 2023 roku o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, jest:

• przyspieszenie postępowania sądowego,
• uproszczenie obowiązujących procedur,
• ułatwienie stronom i pełnomocnikom kontaktu z sądem,
• ułatwienie konsumentom dochodzenia swych praw na drodze sądowej,
• wypełnienie zidentyfikowanych luk w obowiązującym systemie prawnym

Na co w szczególności zwrócić uwagę?

1. Zmiana we właściwości rzeczowej sądów

Nowelizacja KPC podnosi próg kwotowy wartości przedmiotu sporu determinującej właściwość rzeczową sądu okręgowego z 75 000 zł do 100 000 zł. Zmiana nie dotyczy jednak spraw o: 

• alimenty,
• naruszenie posiadania,
• ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami,
• spraw rozpoznawanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym.

Nowe zasady będą miały zastosowanie do spraw, które wpłyną do sądu już po wejściu w życie nowelizacji.

2. Nowy rodzaj pełnomocnictwa - pełnomocnictwo do doręczeń

Nowelizacja KPC wprowadziła instytucję „pełnomocnictwa do doręczeń” (art. 88 § 2 k.p.c.), czyli czynności procesowej polegającej na odbiorze korespondencji sądowej ze skutkiem doręczenia stronie. Pełnomocnictwa tego będzie można udzielić każdej osobie fizycznej, a nie tylko profesjonalnemu pełnomocnikowi.

3. Zmiany w strukturze pism procesowych wnoszonych przez pełnomocników

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 128(1) KPC pisma procesowe wnoszone przez stronę zastępowaną przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej będą musiały zawierać wyraźnie wyodrębnione:

• oświadczenia,
• twierdzenia,
• wnioski (w tym wnioski dowodowe).

Co istotne, jeżeli pismo procesowe złożone przez profesjonalnego pełnomocnika będzie zawierało uzasadnienie, to wnioski dowodowe zgłoszone tylko w tym uzasadnieniu nie będą wywoływać skutków, jakie ustawa wiąże ze złożeniem ich przez stronę. 

Wnioski dowodowe winny być więc zamieszczane w treści petitum, co ma zwiększyć przejrzystość pism procesowych, usprawniając tym samym przebieg procesu. Pismo procesowe, które nie będzie spełniać powyższych wymogów nie wywoła żadnych skutków. W efekcie wnioski dowodowe będą mogły być całkowicie pominięte.


4. Ogólne wymogi formalne pisma procesowego - bez zmian

Zgodnie z art. 126 KPC pismo procesowe, by mogło wywołać skutki prawne, musi zawierać m.in.:

• oznaczenie sądu, do którego jest skierowane,
• imiona i nazwiska lub nazwy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników,
• oznaczenie rodzaju pisma,
• osnowę wniosku lub oświadczenia,
• wskazanie faktów i dowodów popierających te fakty,
• podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika,
• wymienienie załączników.

5. Uregulowanie postępowania z udziałem konsumentów

Ustawodawca przewidział nowy dział kodeksu regulujący odrębne postępowanie z udziałem konsumentów. W sprawach, w których stronami postępowania są konsument i przedsiębiorca, wprowadzonych zostało kilka ułatwień dla konsumenta. Na podstawie nowych przepisów konsument może wytoczyć powództwo również przed sądem właściwym dla swojego miejsca zamieszkania, o ile tylko nie jest to sprawa, w której właściwość sądu jest wyłączna.

 

Przedsiębiorcy mają obowiązek powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pierwszym piśmie procesowym (pozwie lub odpowiedzi na pozew), pod rygorem ich pominięcia. Wyjątek dotyczy sytuacji, gdy wcześniejsze powołanie twierdzeń lub dowodów nie było możliwe lub potrzeba ich powołania wynikła później. W takim wypadku przedsiębiorca znów ma dwa tygodnie na ich powołanie.  

Celem skłonienia przedsiębiorców do podejmowania prób pozasądowego rozwiązywania sporów z konsumentami, ustawodawca umożliwił sądom obciążenie przedsiębiorców kosztami procesu (w części, całości, a nawet w podwójnej wysokości) niezależnie od wyniku sprawy, jeśli przedsiębiorca zaniechał próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchylił się od udziału w niej lub uczestniczył w niej w złej wierze, co doprowadziło do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy.

Ustawodawca ujął w nowelizacji także kilka innych zmian dotyczących konsumentów:  

• Sprawy z udziałem konsumentów, a dotyczące umów o roboty budowlane i leasingu, nie będą rozpoznawane w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych, choć orzekać w nich będą w dalszym ciągu sądy gospodarcze.
• Konsumenci dochodzący roszczeń w związku umową o kredyt waloryzowany, denominowany lub indeksowany do waluty obcej (chodzi więc w praktyce o konsumentów, będących stroną umowy tzw. kredytu frankowego), będą mogli wytoczyć powództwo wyłącznie przed sądem, w którego okręgu mają miejsce zamieszkania. Zmiana ta ma odciążyć Wydział Frankowy w Sądzie Okręgowym w Warszawie i obowiązywać będzie przez 5 lat od dnia wejścia w życie przepisu.

6. Doręczenie komornicze - zmiany 

Zmianie uległa również instytucja tak zwanego doręczenia komorniczego. Czym jest doręczenie komornicze? W wielkim uproszczeniu chodzi o sytuację, w której pozwany nie odbiera pozwu lub innego pisma procesowego, które jest mu doręczane jako pierwsze w sprawie. Przepisy nakazują wtedy, by powód doręczył pozwanemu korespondencję za pośrednictwem komornika. Instytucja ta wyeliminowała w pewnym zakresie tak zwaną fikcję doręczeniową, która pozwalała w razie braku odbioru korespondencji sądowej na fikcyjne uznanie pisma za doręczone.  

W nowych przepisach doprecyzowano, że ten tryb doręczeń dotyczy wyłącznie osób fizycznych, którym korespondencja doręczana jest na adres zamieszkania (czyli nie dotyczy on osób fizycznych, będących przedsiębiorcami – w praktyce zdarzało się, że doręczenie komornicze było stosowane również względem osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą). Założenie jest takie, by dodatkowo chronić osoby, których adres nie jest ujawniany w publicznych rejestrach.

Dodatkowo, wprowadzono dla sądów możliwość rezygnacji z doręczenia komorniczego, w wypadku, gdy mimo braku odbioru przez pozwanego korespondencji, aktualność wskazanego w pozwie adresu pozwanego nie budzi wątpliwości.

 

Cel zmian i ich potencjalne skutki

Oczywistym celem zmian jest przyspieszenie postępowania sądowego z uwagi na liczne skargi na jego przewlekłość. Tym niemniej duża część z wprowadzonych wcześniej, jak i obecnie zmian jest kontrowersyjna, zmiany te bowiem jako priorytet stawiają upraszczanie i przyśpieszanie postępowania sadowego kosztem jego jakości, wszechstronności i zasady jego bezpośredniości. Stan ten stwarza i stale poszerza możliwość orzekania przez Sąd wyłącznie na podstawie przedłożonych dokumentów i to na posiedzeniu niejawnym w składzie jednoosobowym.

Byłoby wielką naiwnością sądzić, by przy tak skomplikowanych, częstych i licznych zmianach osoby fizyczne i przedsiębiorcy mogli zmierzyć się z jakimkolwiek postępowaniem przed sądem samodzielnie, bez wsparcia profesjonalnego pełnomocnika, nie narażając się przy tym na nieodwracalne negatywne skutki procesowe.

W nieodległym czasie ustawodawca zapewne dostrzeże niedogodności spowodowane wdrożonymi zmianami co finalnie doprowadzi do kolejnej nowelizacji postępowania sądowego.